#282 "Wyrzuć z głowy słonia" - Kevin Simler i Robin Hanson (przekład Paweł Grysztar) /patronat medialny/

Czy zauważyliście, jak często z łatwością i bez mrugnięcia okiem, nawet nieświadomie, wprowadzamy samych siebie w błąd? Ignorujemy kluczowe informacje na temat własnego zdrowia, wmawiamy sobie, że jesteśmy mniej zmęczeni niż w rzeczywistości, przeceniamy naszą zdolność do prowadzenia pojazdów, wygodnie "zapominamy", kto rozpoczął kłótnię oraz pomagamy innym, żeby zyskać uznanie ze strony rodziny, znajomych albo współpracowników. A to zaledwie kilka przykładów. Czy w ten sposób próbujemy radzić sobie z niepokojem i niechcianymi bodźcami? Czy tak właśnie działa nasz mechanizm obronny? A może to zwykła wyrachowana manipulacja i, jak twierdzi znany psycholog ewolucyjny Robert Trivers, "oszukujemy samych siebie, by lepiej oszukiwać innych"? 

Bo nie wszystko wygląda tak, jak na pierwszy rzut oka może się wydawać... 

Za kluczowymi zachowaniami ludzi stoi często wiele różnych motywów. Z części tych pobudek nie zdajemy sobie sprawy - nie uświadamiamy ich sobie w pełni. Tymczasem motywacje te, jak twierdzą Kevin Simler i Robin Hanson, nie mają wcale rozmiarów myszy, które mogłyby dyskretnie biegać sobie gdzieś z tyłu naszej głowy. Są one wielkie jak słoń - na tyle duże, by móc pozostawić po sobie wyraźne ślady. Może słyszeliście kiedyś o "słoniu w pokoju" - tak określa się często ważny i oczywisty fakt, o którym z jakiegoś powodu nikt nie chce rozmawiać. W książce "Wyrzuć z głowy słonia" autorzy rozszerzają tę koncepcję na jeden z najważniejszych i najbardziej oczywistych, ale też zwykle przemilczanych faktów dotyczących ludzkiego umysłu - jesteśmy mistrzami w oszukiwaniu siebie i innych. W ujęciu Simlera i Hansona słoń w naszym mózgu to po prostu samolubna część naszej psychiki - nastawienie na rywalizację oraz walkę o władzę, status i seks, skłonność do oszukiwania, aby wysunąć się na prowadzenie w społecznym wyścigu oraz do ukrywania kierujących nami motywów, aby zwieść innych. I choć z istnienia niektórych z nich doskonale zdajemy sobie sprawę, to i tak staramy się zepchnąć je w najdalsze zakamarki psychiki i szukamy dla naszych zachowań innych wyjaśnień. Dlaczego? Prawdziwe motywy bywają samolubne - nie czujemy się z nimi komfortowo. Dlaczego zerwałeś ze swoją dziewczyną? - Mam nadzieję znaleźć kogoś lepszego. Dlaczego 

chcesz zostać lekarzem? - Lubię pomagać innym. Dlaczego nie chcesz przyjść na spotkanie? - Jestem zajęty, mam dużo pracy. Brzmi znajomo, prawda? W książce "Wyrzuć z głowy słonia" Simler i Hanson krok po kroku odsłaniają przed nami kulisy tytułowego słonia - rzucają światło na ukryte motywy naszych zachowań, analizując różne aspekty codzienności i relacji międzyludzkich - od mowy ciała i śmiechu, przez edukację, sztukę i medycynę, aż po religię, politykę i dobroczynność. W rezultacie powstała bystra, wnikliwa i momentami zabawna publikacja, która pozwala spojrzeć na wiele różnych kwestii z zupełnie innej perspektywy.

Podobno zachowania ludzi rzadko są tym, czym się wydają. Nie od dziś wiadomo również, że nasze życie społeczne oraz relacje międzyludzkie przypominają arenę, na której nieustannie odgrywamy różne role. I spory w tym udział ma ludzki mózg - niezwykły i wciąż tajemniczy organ, który potrafi zaskoczyć. Lubię książki, które rzucają światło na psychologiczne aspekty naszego życia i pomagają lepiej zrozumieć funkcjonowanie człowieka. Koncepcja słonia zaprezentowana przez Simlera i Hansona już od pierwszych stron wzbudziła moje zwiększone zainteresowanie. Ukryte motywy, które staramy się ignorować, bo są samolubne i niewygodne - to brzmi naprawdę ciekawie i rzeczywiście takie właśnie jest. Czy wiecie na przykład, że w sytuacjach towarzyskich śmiejemy się znacznie częściej niż gdy jesteśmy sami? Książka "Wyrzuć z głowy słonia" bardzo trafnie pokazuje, jak wiele istnieje ukrytych motywów zachowań i uświadamia, że samooszukiwanie się często stanowi po prostu fortel, którego nasze mózgi używają, byśmy wyglądali dobrze, gdy na przykład zachowujemy się źle (a przynajmniej nie tak szlachetnie jakbyśmy chcieli;).

 Publikacja Simlera i Hansona składa się z dwóch części. W pierwszej z nich wspólnie z autorami zastanawiamy się, jak bodźce życia społecznego wypaczają nasze umysły, wywołując niezręczne wygibasy zmierzające do samooszukiwania. W drugiej części analizujemy szeroki wachlarz ludzkich zachowań, zarówno w osobistej skali, jak i w kontekście publicznie działających instytucji i organizacji. "Wyrzuć z głowy słonia" to wnikliwa i fascynująca podróż od zachowania zwierząt i ewolucji człowieka, przez omówienie, jak postępują ludzie 

w ramach norm, kilka słów o rywalizacji, samochwalstwie i zabieganiu o przychylność, rozdziały dotyczące obchodzenia norm i oszukiwania (nie tylko innych ale też siebie), aż po kwestie dotyczące religii, polityki, edukacji i medycyny. Autorzy przywołują w książce ciekawe i często zabawne przykłady, które dobrze korespondują z omawianymi treściami. 

Dlaczego ludzie się śmieją? Kto jest najważniejszą osobą w pomieszczeniu (i jak to ustalić)? Dlaczego artyści są seksowni? Dlaczego tak wielu ludzi przechwala się podróżowaniem? Dlaczego głosujemy w wyborach? 

Książka Simlera i Hansona, choć w dużej mierze teoretyczna, ma również praktyczny wymiar. Jak twierdzą autorzy, "jedynie analizując ukryte motywy i przyglądając się im z perspektywy ludzkich zachowań, jesteśmy w stanie dowiedzieć się, co tak naprawdę kieruje postępowaniem człowieka". Ta publikacja pozwala uświadomić sobie istnienie tytułowego słonia, skonfrontować się z nim i tym samym lepiej zrozumieć motywy ludzkiego działania oraz wykorzystać zdobytą wiedzę w praktyce. Każdy rozdział czytałam z dużym zainteresowaniem. Sądzę, że spostrzeżenia autorów są nie tylko przenikliwe i trafne, ale też mają w sobie sporą dawkę świeżości - możemy poznać zagadnienia, o których nigdy wcześniej nie słyszeliśmy. Takie książki wspaniale poszerzają horyzonty. Polubiłam lekki i przyjazny styl pisania Simlera i Hansona, pozbawiony moralizatorskiego tonu, a pełny dystansu oraz humoru. Autorzy w oryginalny sposób tropią ciemniejsze zakamarki naszej psychiki, inspirując do dalszych dyskusji i samodzielnych poszukiwań. "Wyrzuć z głowy słonia" to przystępnie napisana i angażująca publikacja, która może przypaść do gustu szczególnie miłośnikom psychologii, a także każdej ciekawej świata i ludzkiej natury osobie. Cieszę się, że mogłam objąć ją patronatem medialnym. Jesteście gotowi zmierzyć się ze słoniem w swojej głowie? Jeżeli tak - serdecznie polecam :)

Tytuł oryginalny: Elephant in the Brain

Tłumaczenie: Paweł Grysztar

Wydawnictwo: Bez Fikcji

Data wydania: 25 listopada 2020

Liczba stron: 510

Za możliwość objęcia książki patronatem medialnym dziękuję Wydawnictwu Bez Fikcji.